Skiglede

Endeleg er eg attende i Nidaros, etter ein særs lang påskeferie. Tenkte det kunne vera på sin plass å posta ein skulestil eg skreiv just etter påska for fem-seks år sidan. Eg hugsar ikkje oppgåva, men eg trur at me nytta eit såkalla ressurshefte. Stilen er kor som er eit kåseri, og vart skriven då eg var ung og naiv og hadde bokmål som hovudmål. No når eg er vorte framleis-ung-men-fem-seks-år-eldre og bitter og har nynorsk som hovudmål, så ser eg at teksten er full av skrivefeil. Og mange avsnitt fungerer dårleg. Kos dykk:

Påskeferien er over, og eg kan endeleg leggja skia mine på hylla atter ein gong. Det er i grunnen veldig underleg at påsken er skihøgtida for oss nordmenn. Vi har jo ein ferie vi kallar «vinterferie», men då er det syda folk lengtar etter. Solvarme strender, parasolldrinkar, palmesvai i sommarbris. Dette biletet er det veldig mange som forbinder med vinterferien. For meg er vinter alltid snø, kulde og islagte vegar, men kvar person har vel si eiga oppfatning. Påsken er i alle fall ski. Gjerne på fjellet, med ein termos i sekken, og kanskje ein appelsin. Er ein verkeleg galen har ein med seg ein sjokolade. Kvikk Lunch er den store vinnaren her, og han kom i ein større utgåve for nokre år sidan. I staden for fem små sjokoladestrimlar vart det no ein stor sjokoladekloss. Sjokolade er ikkje berre godt å eta, men det er veldig sunt. Ein sjokolade i veka gjev deg meir igjen enn to poteter til middag kvar dag. Det har noko med hjartet å gjera, og eit godt hjarte er lurt å ha når ein går på ski.

Heilt sidan oppveksten høyrer vi nordmenn at vi er fødd med ski på beina. Eg trur ikkje noko på det, for korleis kan storken ha plass til to par ski og eit spedbarn i det litle tørklet sitt? Han har jo ikkje akkurat noko skihaldar på ryggen. Nei, eg trur det er berre noko folk seier, noko som gjer at vi kan tru at vi er norsk. Noreg er eit lite land, og ikkje minst eit veldig kaldt eit. Hadde det ikkje vore for Golfstraumen, hadde vi hatt fleire innandørs skøytebanar. Om ein skulle ned til kantina ein tur, så var det berre å setja seg på ein pose frå Rema, og vips var ein i full fart nedover. Ein måtte ha hatt gode sko, for om ein ikkje stoppa i tide, då hadde ein hamna i søppelpressa bak Meyer-sentret. Kanskje det er like greitt at vi har Golfstraumen då, for det er ikkje noko serleg hyggeleg å vera i søppelpressa. Biletet av oss nordmenn med ski på føtene må vera noko vi har skaffa oss for å ha noko å visa fram til det store Utlandet. Ingen ynskjer vel å sjå storslagne fjordar, fjell med tunnel eller høyra om troll i skogen. Derimot vil alle sjå oss på ski. Det forstår eg veldig godt, for det er ikkje noko som er så morosamt som å sjå stive og støle folk med ski. Det er heilt utruleg å sjå kor mange underlege metodar vi nordmenn nyttar når vi er ute på ski. Det er likevel eit par som går igjen. Fiskebein er når ein gløymer bort at ein har på seg ski. Ein spaserar bortover marka mens ein trur at ein har berre vanlege sko på seg. Dette kan gå bra, men som oftast ender det med at ein hektar fast skia i noko og ramlar i snøen med nasen fyrst. Ein annan variant er i oppoverbakke. Det kan òg gå bra, men som regel endar det med at ein hektar skia fast i noko, og då ber det nedover baklengs.

På trass av at vi ikkje er egna til å gå på ski har vi altså vorte merkt som ein skigåarnasjon. Ingen av oss prøvar å gjera noko med det, for vi vil jo ha noko å skryta av til Utlandet. Utlandet er eit ganske stort land, og det ligg rett der ute, utafor norskegrensa. Landet har veldig mange innbyggjarar, og det er så stort i utstrekning at det går over alle tidssonene. Følgjelig har det òg veldig mange språk. Noreg er den rake motsetninga til Utlandet. Vi er innafor ei tidssone og har berre eit språk. Ja, for folk flest reknar ikkje med samar som ein del av den norske kulturen. Dei er berre nokon som bur innanfor grensene våre, men som har ein heilt anna kultur, språk og levemåte. I Noreg har vi difor berre eit språk, men du verden så høglyta vi er når det er snakk om skriftspråk. For det har vi nemleg to av, og båe er like praktiske som dei er upraktiske. Ein gjeng sutrar av di dei ikkje giddar å læra det eine språket, og ein anna gjeng sutrar av di den fyrste gjengen ikkje giddar å læra seg det språket. Ein tredje gjeng står på sidelinja og heier på han som sutrar høgast, mens dei trøstar den andre gjengen. Ganske morosamt eigentleg. Folk frå Utlandet må sjå på oss som ein rar nasjon. Av dei folka frå Utlandet som bur i Noreg, er alle sett på slik som med samar. Dei er berre nokre folk med anna kultur og anna språk, men mange av desse prøvar å tilpassa seg den norske levemåten. Ja, dei prøvar faktisk òg å verta dårleg på ski. Ein del av desse er faktisk så flinke til akkurat det, at dei er meir norsk enn norskar flest. Eg såg ein person frå den engelske delen av Utlandet ein gong i skibakken. Han hadde på seg eit typisk norsk skiutstyr, det vil seia kleda som var båe for store og for små samtidig, ein sekk på ryggen fylt til randen av appelsin og sjokolade (og ein termos) og dei tronge skiskoa vi nordmenn er så glade i. Han hadde prøvd seg med fiskebeinmetoden opp bakken eit par turar, men i frykt for å øydeleggja fleire av appelsinane i sekken sin, gjorde han som nordmenn flest. Han tok av seg skia i smug utafor løypa, og gjekk opp bakken mens han gjorde seg så liten som mogleg. Han hadde tydelegvis studert skivanane våre godt, for han klarte til og med å tråkka igjennom snøen slik at han vart våt opp over knea. Dette var heilt klart ein som gjorde sitt beste for å passa inn blant nordmenn, for han klarte til og med å snubla med det same han hadde fått på seg den eine skia slik at den andre skia sklei ned bakken. Ryggsekken ramla av, og den engelsktalande mannen sklei ned bakken. Eg kan seia at det var litt av eit syn, for det er ikkje ofte vi nordmenn klarar å halda balansen med berre ei ski på foten nedover ein lang bakke med masse snø på brillene. Den fantastiske turen enda med ei perfekt norsk avslutting rett i ein snømann nokre ungar hadde laga. Noko meir norsk må ein leita lengje etter.

Som sagt er påsken høgtid for ski her i Noreg. Sjølv om dette er ganske rart, er sjølve høgtida endå meir underleg. Sjølv om ein er på fjellet, har ein sjølvsagt tilgong til fjernsynet. Folk som til vanleg ser teite røyndomsseriar som Singel 24, The Batchelor og kva enn dei heiter, benkar seg no for å sjå Roald Øyen sine påskenøtter. Øyen er på fjernsynet kvar jul òg med julenøtter, men det er i påsken folk ser på. Du verden så folk ser på òg. Det store samtaleemnet morgondagen etter er kor mange rett ein hadde, og om ein klarte det store løysingsordet. Påskenøtter er ikkje alt som går på fjernsynet. Det er ein heil drøss av andre seriar der poenget er å finna ei løysing. Sjølv om ikkje alle er slik at ein skal ringa inn løysing, så inneheld alle ei eller anna form for fasitsvar. Eg talar om påskekrim. Mange dårlige og ein del halvgode seriar går dag ut og dag inn på fjernsynet. Folk følgjer som regel med på statskanalen sin krim, for det er NRK folk flest får inn. Mange følgjer òg med på TV2 sin, sidan TV2 òg er relativt lett å få inn på hytta. Er ein riktig heldig får ein òg inn TVNorge, men dei sender berre tull i påsken så ingen ser på dei. Merkeleg nok sender dei det same tullet før og etter påske, og då ser «alle» det. Fjernsynet er i grunnen ei merkeleg oppfinning. Folk som skal møblera huset gjer det ut ifrå kor fjernsynet står. Står det midt på kortveggen mot sør, vil alt av sitjemøblar vera vendt mot sør i stua. Som regel er et ein buesofa (eller eit todelt sofasett) og ein eller to gode stolar som alle står vendt mot dette fjernsynsapparatet. Midt i mellom er det eit bord, for folk plar å eta dei beste middagane mens dei ser inn i tittekassa. Dei beste er ikkje nødvendigvis ekte gourmetmat, men er ofte ein eller annan kjøttdeigrett. Pizza, taco, tortilla, meksikansk gryterett, er alle rekna som god mat. Eg har ikkje prøvd å eta det noko annan stad enn fjernsynet, så det kan godt henda det berre smakar godt der. Eg anar ikkje, men det skulle ikkje forundra meg om det var slik.

På skiturar er maten hovudpunktet for heile turen. Trass av at vi ofte faller, og trass av at vi ikkje er egna til å gå på ski, så kjem vi fram til slutt. Vel, det er mogleg at foreldra berre påstår at vi er framme av di dei ikkje klarar å gå lengre, men det får dei berre gjera. Vi hamnar som regel på ein riktig så koseleg plass. For meg er alle stadane heilt like. Dei har eit stusseleg tre med veldig tørre kvistar og resten er kvitt av snø. Kva er det som er så koseleg med det? Snø får vi då vel nok av på tur til denne staden. Likevel, når alle familiemedlemma er på plass, startar arbeidet med å orda alt klart til å eta. Ein gravar litt i snøen, klappar han litt flat, og kallar det ein sitjeplass. Så var det tid for å laga maten. Vel, eg veit ikkje om det kan kallast mat, for det er som regel berre grillpølser frå Gilde. Ein tek desse små kjøttfattige kjøttpølsene, som ikkje smakar noko godt, og trer dei på ein pinne. Så stikker ein pinnen inn i flammane på eit usseleg bål heilt til pølsa er svidd. Det er fyrst då ho er ferdig. Ein ekte nordmann tek pølsa si kolsvart på den eine sida, og kvitrosa på andre sida. Når ein eter ho skal ein nemleg ikkje svi av seg tunga. Om pølsa er veldig varm, er det berre å venda på ho. Det er ingen nordmenn som plar å varma ho tvers igjennom. Enkelte smartingar har òg med seg ein matpakke, men av di fiskebeinmetoden er flittig brukt, vil brødskivene i matpakka vera flatklemt, osten reve i småbitar og skinka er borte. Eigentleg er skinka klistra fast inne i sekken ein stad, men dette oppdagar ein ikkje før eit par månader seinare. Er ein heldig held smøret brødskiva saman, og då er det berre å leggja på ostebitane igjen. Ein nyttar same metode på brødskiva som med pølsa, det vil seia at ho vert raudglødande på ei sida og kald på andre sida. Om osten faktisk vert smelta, kjem han garantert til å skli av brødet før ein får tatt ei einaste bit av det. Etterpå, når alle er lei av maten (for ingen vert ordentleg mett), er det å leita opp appelsinane og sjokoladen. Appelsinen har òg hatt det hardt i sekken, og ein vil berre finna safta igjen av dei. Sjokoladen held seg underleg nok, og det er meir enn nok til alle. Det er truleg av di det ikkje er ein god sjokolade.

Eg har faktisk ikkje gått på ski i år. Eg gjekk ikkje på ski i fjor heller, og eg hadde på meg skia berre ein einaste dag året før. Eg har funne ut at det er like greitt, for eg tek jo trass alt del i feiringa av nasjonaldagen den syttande mai, og eg veit kva storleiksforhold det norske flagget skal ha. Ikkje alle forstår kva 6-1-2-1-6 og 6-1-2-1-12 er, og desse må gå på ski for å gjera opp. Eg veit at dei tala symboliserer kortsida og langsida av flagget. Om ein startar med kortsida (altså nedover) på flagget, skal det vera seks einingar raudt, ei eining kvitt, to einingar blått, ei eining kvitt og til slutt seks einingar raudt. På langsida, altså bortover, skal det vera seks raudt, ei kvitt, to blått, ei kvitt og tolv raudt. Ein kan ikkje kalla seg nordmann om ein ikkje veit korleis flagget skal teiknast, eller kan gå på ski. Om ein ikkje kan gå på ski, men gjer det likevel, då er det greitt. Ingen kan klaga på din seriøsitet som nordmann om du hamnar inni ein snømann når du er på skitur.

Ein høgst merkeleg ting med dei norske skiturane er at når vi kjem heim, startar vi å planleggja neste tur. Sjølv om denne turen har vore så forferdeleg om berre det, sjølv om vi har ramla i ein bekk eller to, brote av staven slik som Oddvar gjorde, og ikkje har fått i oss meir mat enn ei halvstekt pølse, ei svidd brødskive utan pålegg, litt appelsinrestar og ein bit Kvikk Lunch, så skal vi absolutt ut på ski ein gong til. Heldigvis er det slutt når påsken er over, men då startar ein anna forferdeleg norsk tradisjon, nemleg sykling. Sykkelen har vorte sommarhalvåret sitt svar på skia for oss nordmenn. Det startar med at vi drar på ein sportsforretning og kjøpar den dyraste sykkelen dei har. Han har ikkje noko utstyr, det er berre ei sykkelramma og to hjul. Ein må difor kjøpa seg båe refleks, lykt, skjermar til hjula, demparar, varselbjølle og slikt utstyr ein i Utlandet kan forventa å finna på ein sykkel. Når sykkelen er kjøpt inn, plasserast han i garasjen for resten av året. Neste år vert han tatt fram igjen, og då er han full av skitt og støv. Det gjer ikkje noko, for vi veit jo kva som må til. Vi tek han i bruk etter å ha gått over ramma med ein støvklut. Kjeda, bremseklossane og andre lause delar tenkjer vi ikkje på, så framt dei ikkje manglar. Etter å ha brukt han ein sesong vert han igjen plassert i garasjen, og same prosedyre skjer år etter år. Til slutt er han ikkje noko serleg fin å sjå på, og han er ikkje noko serleg god å sykla på. Bremsene fungerar nesten ikkje, ein må bruka vald for å svinga på styret og ein kan ikkje bytta gir. Rusten på kjeda er det som held ho på plass, og om ein skiftar gir, kjem rusten til å verta skrapa vekk. Det er då vi nordmenn avgjer at det er på tide å kjøpa ein ny sykkel, og vi plasserar den vi har i garasjen. Der står han til neste sesong, vi tek han fram igjen og nyttar han ut sesongen som vanleg før vi kjøpar ein ny ein. Men til trass av at vi ikkje er noko flink med utstyret, er det ikkje fullt så mange skadar på sykkel som det er på ski. Vi er likevel flinke å halde skia våre ved like.

Ein klok fyr sa ein gong til meg at det er ikkje viktig om du ikkje kan gå på ski, men at du gjer det. Eg trur nok at det kan stemma; at vi nordmenn tek på oss skia for å kjenna oss norske. Som Kjersti Ericsson skriv, er ikkje poenget å lære skigåing, men å føra tradisjonen vidare. Ein tradisjon med stive lutrygga nordmenn i full fart nedover bakken baklengs med berre ein ski, og masse knuste appelsinar i sekken. Det er dette som er kulturarven.

I følgje norsklæraren min, var teksten «stygglang», men at innhaldet var OK. Eg ville nok sagt mykje annleis i dag, men sånn jamnt over er dette ein av dei betre nynorskstilane mine frå den tida bokmålet rådde over meg.